Een SF boek uit de serie ‘Masterworks of Science Fiction’. De ‘science’ is in dit geval de sociologie, beetje psychologie, beetje biologie. Onverwacht ontstaat er een zeer dodelijk en zeer besmettelijk virus. Vrijwel alle mensen sterven. Maar er zijn altijd overlevenden, zo ook nu. Maar niet veel. In een stad als San Francisco een stuk of tien. De hoofdfiguur is ‘Ish’. Vlak voordat hij de besmetting oploopt wordt hij door een slang gebeten, mogelijk heeft het gif zijn genezing bevorderd. Eenmaal genezen treft hij een volledig uitgestorven wereld aan. Hij rijdt door het halve land op zoek naar overlevenden. Een enkele keer treft hij er één en trekt dan verder. Uiteindelijk komt hij weer in San Francisco uit. Hij treft daar een vrouw die 10 jaren ouder is dan hij. Het klikt en ze gaan samen en krijgen ook kinderen. Ze willen de wereld weer bevolken. In zijn gedachten ziet hij haar als ‘moeder van vele volkeren’. Het is een bijzonder geslaagde vernintenis. In de loop van een aantal jaren blijven er nog een paar mensen bij hen wonen, ze noemen zichzelf ‘De Stam’.
Door het verhaal heen geeft een onbekende commentaar over de situatie. Waarom bleef er zo lang water uit de kraan komen? Welke dieren zouden uitsterven en welke opleven? Drie soorten luizen zouden uitsterven, maar ook het schaap. Wie gaat beslissen in de nieuwe stam? Wat is de basis voor macht? Moet religie erin of eruit?
Ish doet zijn best om de basis voor een nieuwe beschaving te leggen. Hij leert zijn (vele) kinderen lezen en schrijven. Maar ze hebben er geen zin in. Het lijkt erop dat steeds verder van hem af komen te staan. Zijn kleinkinderen hebben een soort bijgeloof (of is het religieus besef?) ontwikkeld waar hij toevallig achter komt. Hij maakt zich zorgen omdat ze allemaal hun levensbehoeften uit de winkels halen, dat houdt toch een keer op? En die geweren, hoeveel munitie er ook nog mag zijn, ook dat is eindig. Hij introduceert de pijl en boog, en dat blijkt zijn meest briljante zet. Het blijft hangen.
Als hij vele jaren later oud en zwak is, kent hij het volkje dat is ontstaan bijna niet terug. Ze gebruiken allemaal een boog. Lopen in vellen met oude spijkerbroeken, maken pijlpunten van oud geld. Hun taal is veranderd. Hij sterft in vrede met de wereld en zichzelf.
Het boek is uitgegeven in 1949 en op een aantal punten is dat te merken, met name als het gaat over ‘negroes’. Niet dat het veel aandacht krijgt of in de situatie belangrijk wordt gevonden, maar er ligt een aandacht op die je in deze tijd niet zou hebben. Het is een mooi uitgewerkt gedachten experiment. Mooi geschreven, pakkend. En ja, zo hier en daar ontroerend. Een 10 op de AoG schaal!
Harmen de Jong 